Probiotyk (z języka greckiego pro bios – dla życia), to żywe mikroorganizmy, które po podaniu w odpowiedniej ilości przynoszą korzyści dla zdrowia organizmu. Do probiotyku często obecnie dodawany jest prebiotyk, czyli nietrawione – oporne na działanie enzymów trawiennych w przewodzie pokarmowym – składniki żywności, które korzystnie oddziałują na gospodarza przez selektywną stymulację wzrostu lub aktywności korzystnych bakterii w okrężnicy (są to najczęściej fruktooligosacharydy (FOS), inulina).

Połączenie probiotyku z prebiotykiem daje synbiotyk.

Definicja i założenia stosowania probiotyków czy symbiotyków jest prosta i zrozumiała. Problemem natomiast jest mnogość preparatów probiotycznych na rynku, które różnią się od siebie: mają różne formy, różną zawartość mikroorganizmów i prebiotyków, a co za tym idzie oczywiście i różne cechy – przeżywalność drobnoustrojów, trwałość, formę podawania i oczywiście skuteczność.

 

 

Przy doborze preparatu probiotycznego ważne jest:

»      Rodzaj użytych szczepów bakteryjnych

»      Ilość szczepów i bakterii w danym preparacie

»      Przeżywalność bakterii

»      Odporność na czynniki wewnętrzne i zewnętrzne

»      Adhezja do nabłonka jelitowego

»      Antybiotykooporność

»      Bezpieczeństwo stosowania – brak działań niepożądanych

Najczęściej w preparatach spotyka się szczepy bakterii Lactobacillus i Bifidobacterium – występujące naturalnie w przewodzie pokarmowym oraz drożdże Saccharomyces cerevisiae ssp. Boulardii.

 

Ogólny mechanizm działania probiotyków polega na:

1. bezpośrednim oddziaływaniu na inne mikroorganizmy obecne w jelicie:

?      produkcja bakteriocyn ( substancji o działaniu bakteriobójczym i bakteriostatycznym)

?      współzawodnictwo o substancje odżywcze i miejsca receptorowe z mikroorganizmami patogennymi

?      stymulacja produkcji śluzu

?      wytwarzanie kwasów organicznych (obniżających pH,    co hamuje rozwój bakterii patogennych)

?      działanie antyadhezyjne/konkurencja

2. inaktywacji toksyn produkowanych przez mikroorganizmy

3. modulującym wpływie na układ immunologiczny

?      stymulacja wzmożonej produkcji immunoglobulin i cytokin

?      podwyższenie aktywności makrofagów i limfocytów

Kluczowa dla skuteczności probiotyku jest m.in. przeżywalność bakterii, a więc zdolność ich dotarcia do miejsca przeznaczenia- jelita cienkiego i grubego. Przez lata opracowywano kolejne generacje probiotyków, a celem działań była w dużej mierze poprawa przeżywalności bakterii.

• I generacja - wolne bakterie niepowlekane, np. w formie  preparatów w szklanych fiolkach oraz fermentowanych produktach spożywczych. Odporność na czynniki niszczące (sok żołądkowy, sole żółci) – bardzo słaba.
• II generacja - bakterie dostarczane są w twardej kapsułce lub tabletce, a następnie uwalniane są w jelitach. Odporność na czynniki niszczące – lepsza niż I generacji, ale nadal słaba. Wadą tych preparatów jest niemożność podawania małym dzieciom (trudności z połykaniem), brak możliwości zastosowania w żywności funkcjonalnej.
• III generacja - bakterie mikrokapsułkowane, chronione przez jedną warstwę, np. polisacharydową, rozpuszczalną dopiero w jelicie, posiadające dość dobrą oporność na działanie soku żołądkowego.
• IV generacja - bakterie chronione przez wielowarstwowe mikroosłony złożone z białka i polisacharydów. Osłona taka daje większa stabilność i przeżywalność bakterii, warunkuje ich lepszą skuteczność poprzez dostarczenie odpowiedniej ilości bakterii probiotycznych do miejsca ich działania – jelita cienkiego i grubego.

W najnowszych preparatach wykorzystuje się również synergizm probiotyków - zastosowanie kilku szczepów probiotycznych w jednym preparacie daje wzrost skuteczności, wielokierunkowość działań i sumowanie efektów działania.

 

Zastosowanie probiotyków:

W gastroenterologii:

»      Ostra biegunka infekcyjna – zastosowanie probiotyków daje skrócenie czasu trwania biegunki o około 24 godziny. Szczególną skuteczność wykazują Szczepy Lactobacillus GG. Duża skuteczność zwłaszcza u dzieci

»      Biegunka poantybiotykowa – w profilaktyce,  zastosowanie mają szczepy Lactobacillus GG, Bifidobacterium i Saccharomyces boulardi. U 52% pacjentów otrzymujących probiotyk wykazano znaczący spadek częstości biegunki poantybiotykowej w porównaniu z grupą otrzymującą placebo

»      Eradykacja Helicobacter pylori – probiotyk jest wykorzystywany jako dodatkowy element leczenia podstawowego, zwiększa skuteczność eradykacji, a także zmniejsza częstość działań niepożądanych – głównie biegunki – związanej z leczeniem podstawowym. Najwięcej danych dotyczy dla Saccharomyces boulardii

»      Leczenie kolki niemowlęcej - w stolcach dzieci z kolką przeważają beztlenowe Gram-ujemne bakterie nad bakteriami z grupy Lactobacillus spp., w porównaniu ze stolcami dzieci bez dolegliwości. Najwięcej danych dla szczepów Lactobacillus reuteri

»      Zespół jelita nadwrażliwego - skuteczność w zmniejszaniu dolegliwości wykazano dla szczepów Bifidobacterium, Saccharomyces boulardii, Lactobacillus

 

W immunomodulacji:

Należy pamiętać, że układ pokarmowy jest częścią układu immunologicznego, a tkanka limfatyczna związana z przewodem pokarmowym (GALT) zawiera > 70% limfocytów. U dzieci z alergią obserwuje się zmiany składu mikroflory jelitowej w porównaniu do dzieci zdrowych - obniżenie liczebności bakterii z rodzaju Bifidobacterium i Lactobacillus. Różnice w składzie mikroflory pomiędzy dziećmi z alergią i zdrowymi występują już w okresie noworodkowo-niemowlęcym. Probiotyki mogą więc znaleźć zastosowanie:

»      W profilaktyce pierwotnej alergii – stosowanie probiotyków przed wystąpieniem pierwszych objawów alergii, głównie w grupie ryzyka w celu zahamowania rozwoju choroby (pre- i/lub postnatalnie)

»      W profilaktyce wtórnej alergii– stosowanie probiotyków u dzieci z pierwszymi objawami alergii (alergia pokarmowa, AZS) – zahamowanie „marszu alergicznego”

»      We wspomaganiu leczenia – AZS,  alergiczny nieżyt nosa, astma