Określenie „medycyna personalizowana” odnosi się do systemu zdrowia, który jest „uszyty na miarę” dla pacjenta oraz specjalistycznego leczenia opartego na informacji genetycznej pacjenta. Medycyna personalizowana jest najczęściej przedstawiana jako „odpowiednia terapia dla odpowiedniej osoby we właściwym czasie”. Takie podejście do leczenia eliminuje model, w którym z założenia takie samo leczenie pasuje do wszystkich pacjentów z danym nowotworem.

Terapia personalizowana (tailored therapy) skupia się na molekularnej, a w szczególności genetycznej informacji o pacjencie. Celem takiego postępowania jest poprawa skuteczności leczenia, zmniejszenie objawów niepożądanych i dłuższe przeżycie oraz lepsza jakość życia.

W Polsce z powodu raka płuca rocznie umiera 20000 osób. Około 80% chorych ma rozpoznanie nie-drobnokomórkowego raka płuca (NSCLC) a wśród nich ok 80% ma stadium IIIB i IV choroby, a więc nie kwalifikuje się do leczenia operacyjnego. Wyniki leczenia przy stosowaniu różnych schematów chemioterapii dwulekowej w oparciu o pochodne platyny w skojarzeniu z docetaxelem, vinorelbiną, pemetrexedem, paclitaxelem czy gemcytabiną są podobne i nadal niezadawalające, bowiem roczne przeżycie wynosi średnio od 30-35%.

Odkrycie EGF i EGFR (epidermal growth factor , -receptor- czynnik wzrostu naskórka i jego receptor) umożliwiło zastosowanie inhibtiorów kinazy tyrozynowej ERGFR (TKI) w leczeniu zaawansowanego nie drobnokomórkowego raka płuc (NSCLC), szczególnie raka gruczołowego. Przykładem terapii personalizowanej u tych chorych jest leczenie z wykorzystaniem erlotinibu lub gefitynibu które są inhibitorami kinazy tyrozynowej (TKI) receptora dla naskórkowego czynnika zrostu (epidermal growth factor – EGFR) i hamują wewnątrzkomórkową fosforylację EGFR. W przypadku leczenia erlotinibem lub gefitynibem pacjentów, którzy nigdy nie palili i mają mutację genu kodującego EGFR, rokowanie jest dużo lepsze niż u pacjentów bez mutacji EGFR.

Mutacje EGFR warunkujące większą skuteczność kinazy tyrozynowej stwierdzane są u ok.10-15% chorych rasy białej i u ok. 40% chorych rasy żółtej (Azjatów). Badania kliniczne (IPASS, Firs-SIGNAL, NEJ 002, OPTIMAL i EURTAC) z okresu 2009-2012 wykazują niezbicie, że obecność aktywnej mutacji EGFR jest istotnym czynnikiem predykcyjnym efektywności TKI stosowanych w I linii w ogólnej odpowiedzi na leczenie oraz wydłużeniu przeżycia wolnego od progresji (PFS). Niemniej ogólne przeżycie (OS) nie różni się na ogół istotnie w grupie leczonych TKI i grupie leczonych chemioterapią (CT). Nieodwracalne blokowanie EGFR przez zastosowanie Afatinibu w I linii u chorych z mutacją EGFR także istotnie wydłużyło PFS w porównaniu z leczeniem cis-platyną i pemetrexedem (badanie Lux- Lung 3 z 2012 roku).

U ok. 5-7% chorych na raka gruczołowego płuc może dochodzić do fuzji genu kodującego ALK (anaplastic lymphoma kinase) z genem EML-4 ( Echinoderm microtubule-associated protein-like 4) co skutkuje zwiększoną syntezą ALK. Fuzja genów ALK i EML-4 występuje bardzo rzadko u niepalących i u chorych z mutacją KRAS lub EGFR . Wykrycie tej fuzji genów np. badaniem FISH i zastosowanie w leczeniu doustnego inhibitora ALK – Kryzotynibu skutkuje istotnym wydłużeniem przeżycia wolnego od progresji, poprawą jakości życia i istotnie częstszym występowaniem odpowiedzi radiologicznej aniżeli u chorych bez fuzji ALK-EML4 .

W terapii personalizowanej istotny jest proces dostarczenia odpowiedniej ilości i jakości tkanki do badań molekularnych. Nowe techniki biopsyjne (EBUS-TBNA) mogą także dostarczyć odpowiednią tkankę do badań, a bioptaty sprzed i w trakcie chemioterapii (z zastosowaniem cis-platyny) są akceptowalne do badań fuzji EML4-ALK 2.

W związku z coraz szerzej stosowaną i dostępną terapią personalizowaną w chwili obecnej pojawiają się coraz częściej propozycje nowej klasyfikacji raka płuca w oparciu o typowanie molekularne w zależności od mutacji kluczowych genów (np. EFGR, EML4-ALK, KRAS, c-MET, KT/PI3P, ROS-1) co może mieć istotne implikacje terapeutyczne. Aktualne wytyczne postępowania u chorych z rakiem gruczołowym zalecają badanie mutacji EGFR i ALK przed podjęciem leczenia I linii.